Page 8 - Biologia na czasie 3 - podręcznik, zakres rozszerzony

Rozdział 5. Układ oddechowy

Sposoby wymiany gazowej oddechowe, którymi powietrze dostaje się
Niektóre zwierzęta prowadzą wymianę gazową do płuc. Transport tlenu i dwutlenku węgla
całą powierzchnią ciała. Są to zazwyczaj pomiędzy narządami oddechowymi a komór-
gatunki o powolnym tempie przemiany materii, kami ciała odbywa się za pośrednictwem
a więc i niewielkim zapotrzebowaniu na tlen, układu krwionośnego.
oraz małe organizmy o korzystnym stosunku
powierzchni ciała do jego objętości. Narządy Narządy wymiany gazowej
wymiany gazowej nie są również konieczne u zwierząt wodnych
w przypadku, gdy odległość między powierzch- U większości zwierząt wodnych narządami
nią ciała a położonymi wewnątrz komórkami wymiany gazowej są skrzela – wyrostki
jest niewielka. Taka sytuacja występuje głównie ciała o dużej powierzchni i bardzo cienkim
u zwierząt płaskich i wydłużonych (np. u wirko- nabłonku, pod którym znajduje się gęsta sieć
kształtnych). Wśród bezkręgowców wymianę włosowatych naczyń krwionośnych. Skrzela
gazową całą powierzchnią ciała prowadzą mogą mieć postać blaszek, grzebyków lub
parzydełkowce, wolno żyjące płazińce i nicie- wydłużonych palczastych wypustek – niekiedy
nie, a także wrotki, skąposzczety oraz pijawki. zebranych w pęczki.
U kręgowców wymiana gazowa za pośrednic- Wyróżnia się skrzela zewnętrzne oraz skrzela
twem skóry występuje wyjątkowo. Największe wewnętrzne. Skrzela zewnętrzne wystają poza
znaczenie ma u płazów, które są zwierzętami obręb ciała. Nie są niczym osłonięte, co uła-
mało aktywnymi, o niskim zapotrzebowaniu na twia kontakt z wodą, a tym samym – wymianę
energię. gazową. Są one jednak narażone na uszkodzenia
mechaniczne i zwiększają opór ciała podczas
Czy wiesz, że… ruchu. Skrzela zewnętrzne występują np. u wie-
U niektórych płazów wymiana gazowa przez loszczetów, niektórych mięczaków (ślimaków
skórę pokrywa całe zapotrzebowanie na tlen, nagoskrzelnych) i skorupiaków (skrzelonogów).
dlatego nie mają one płuc. Przykładem są Mają je również larwy pewnych gatunków ryb
salamandry bezpłucne. (np. piskorza) oraz larwy płazów ogoniastych
(np. salamander). Z kolei u larw płazów bezogo-
nowych (kijanek) skrzela zewnętrzne występują
przez kilka pierwszych dni życia. Po tym okre-
sie ulegają resorpcji i zostają zastąpione przez
skrzela wewnętrzne. Skrzela wewnętrzne znaj-
dują się wewnątrz ciała zwierzęcia. Dzięki temu
są chronione przed urazami, a ciało zachowuje
opływowy kształt. Doprowadzenie do nich
wody zachodzi przez otwór gębowy (ryby) lub
wymaga odpowiednich struktur, takich jak
Zwierzęta aktywne, duże, stałocieplne mają syfon wpustowy (małże).
wysokie zapotrzebowanie na tlen, dlatego Wśród zwierząt wodnych występują też inne
w toku ewolucji wykształcił się u nich układ narządy wymiany gazowej. U osłonic, bez-
oddechowy. Tworzą go narządy wymiany czaszkowców i larw minogów wymiana gazowa
gazowej (m.in. skrzela i płuca) o bardzo dużej zachodzi dzięki gardzieli przebitej szczelinami
powierzchni, która umożliwia wydajną dyfu- skrzelowymi, a u żyjących w wodzie larw owa-
zję gazów oddechowych między środowiskiem dów (jętek, ważek) dzięki skrzelotchawkom –
zewnętrznym a krwią (lub hemolimfą). Ponadto wyrostkom ciała z zamkniętymi (pozbawionymi
u kręgowców lądowych wykształciły się drogi przetchlinek) tchawkami wewnątrz.

172